Mərkəzi sinir sistemi orqanları, mərkəzi sinir sistemi kəlləsində və onurğada iştirak edən beyin və onurğa iliyindən meydana gəlmişdir. Bütün beyinlə omurilikle birlikdə bir ox meydana gətirməkdədir. Bunlar uzun uzantıları sahib, neyron deyilən sinir hüceyrələri dəstək toxuma nörogli hüceyrələrindən quruluşludur. 1,5 kq ümumi ağırlığa malikdir. Beyin sapından çıxan on iki baş siniri vardır. Bunun xaricində 31 cüt onurğa iliyi siniri tapılar. Sinirlər bədənin dışla əlaqəsini təmin edir. Bunlar duyğu və hərəkət sinirlərinin.
On iki baş siniri nələrdir?
görmə siniri
koklama siniri
Göz hərəkət siniri
ucuz sinir
Troklea siniri
Göz xarici hərəkət siniri
üz siniri
Dil udlaq siniri
eşitmə siniri
Ağciyər mədə siniri
dilaltı siniri
onurğa siniri
Mərkəzi sinir sistemi orqanları hansılardır?
beyin
Beyin şüurun, instinkt və təcrübələrlə qazanılmış məlumatların biçimlendiği yerdir. Sinir sistemində əhəmiyyətli bir yerə malikdir. Bədəndəki bütün hərəkətlərin, reaksiyaların idarə, yaddaşın, duyğuların və şəxsiyyətin mərkəzidir. Beyin böyüklüyünün zekayla əlaqəsi yoxdur. Kişilərin beyninin qadınlardan, yetkinlərin uşaqlardan böyük olması, yalnız yaşla, bədən ağırlığı ilə cinsiyyətdən qaynaqlanar. Beyin quruluşu insanda qıvrımlı, iri bir cevize bənzər. Bu qıvrımlar açılsa, yastıq səthi qədər geniş bir sahədə meydana gətirər. Beynin ən əhəmiyyətli qisimi şəxsiyyəti və duyğuları istiqamətləndirən, iki yarım kürədən ibarət əsl beyindir. Bədənin ən inkişaf etmiş orqanı olan beyin ortalama 1350 qramdır. Milyonlarla sinir hüceyrəsinin toplandığı beyin qabığı çirkli ağ rəngli göründüyündən, toxuma boz maddə olaraq təyin olunar. Bu Tap altında bədənin hər yerinə uzanan sinir lifləri aksonlar tapılar. Bura ağ bir örtüklə sarıldığında, toxuma ağ maddə olaraq təyin olunar. Meninks adlı beyin qişaları da, içdən xaricə doğru pia mater, araknoid, dura mater olaraq təyin olunar. Beynin ortasında mədəcik adı verilən 4 boşluq vardır. İçləri beyin onurğa iliyi mayesiylə örtülüdür. Bu maye beyin karıncıklarında çıxarılar və beyni herhengi bir zərbədən qoruyacaq tampon vəzifəsi görər.
Duyğu orqanları vasitəsilə bədəndən məlumat alan beyin, duyumsamak müddətini bu şəkildə keçirər. Bilgileri edən beyin, bunları qiymətləndirər və hərəkət sinirleriyle əzələlərə lazımi əmrləri göndərir. Bədənin müxtəlif yerlərindəki duyğu və hərəkət sinirlərini nəzarət sahələr beyin qabığında olur. Yəni gözlə baxar beyinlə görərik, qulaqla dinlər, beyinlə eşidirik.
Beyincik: Beynin arxa tərəfindəki sinir kütləsidir. Buna arxa beyində deyilməkdədir. Beyindəki ikinci böyük qisimdir. Bura daha az qıvrımlı olan 2 parçadan meydana gəlir. Səthi boz rəngli, içi ağ rəng hakim bəzi sahələr bozdur. Beyinciğin ən əhəmiyyətli funksiyası bədənin tarazlığını təmin etməsidir. Gözlər və tarazlıq orqanları, qulaqlardakı yarım dairə kanallarıyla bunu birlikdə həyata keçirir. Buralardan gələn xəbərdarlıqlarla beyincik vəziyyəti ayarlar. Eyni zamanda bədəni tarazlıqda tutacaq olan əzələləri kasılı halda tutar. Gözlər bağlı olduğundan, iş etmək daha çətin olur, tarazlıqda dayanmaq çətinləşər. Noy fəaliyyətini denetleyerek, beynə ən böyük köməkçidir. Əzələlərə gedən xəbərdarlıqları qüvvətləndirərək, əzələ gərginliyinin sürməsini təmin edər. Beyincik əzələ sıxılmasını özü başlatamaz. Ancaq əzələlərin qismən kasılmada qalmasını təmin edə bilər. Gərgin duran əzələlərin bədənin ayaqda dayanmasını təmin etməsi, insanın şüuru xaricində olur. Bunun səbəbi beyinciğin şüur səviyyəsi xaricində hərəkət etməsidir. Beyincik zədələnməsi olursa, hərəkətlərdə uyğunsuzluq və tarazlıq pozuqluğu olur.
Beyin sapı: Beyində yarım kürələr və beyinciği bağlayan hissədir. Beynin ən əhəmiyyətli hissəsi olan beyin sapı soğan ilik və varol körpüsü adında 2 hissədən ibarətdir. Bədəndəki daxili orqanlarla beyin arasındakı əlaqəni təmin edər. Tənəffüs sürətinin nəzarət edilməsi, ürək atımlarının nəzarət edilməsi və refleks hərəkətlərinin nəzarəti beyin sapının vəzifələrindən biridir. Duyğulardan gələn kəllə sinirləri də buradan keçir.
onurğa iliyi
Mərkəzi sinir sistemindəki son orqandır. Onurğa kanalının içində olan, kobud silindr şəklindəki hissədir. Onurğa iliyi soğanından başlayaraq, 2. bel omuruna qədər uzanır. Uzunluğu təxminən 40-45 sm qədərdir. 3. boyun omuruyla 2. kürək omuru və 10. kürək omuru ilə 2. kürək ömürünün arasında kalınlaşmaktadır. Incelerek aşağıya uzanan onurğa iliyi, konus şəklini almaqdadır. Meninks pərdəsi ilə beyin onurğa iliyi mayesiylə çevrilmişdir. İki tərəfindən 31 cüt onurğa iliyi siniri çıxır. Onurğa ortasında boz maddə və neyronların gövdələri tapılar. Ön hissəsində hərəkət hüceyrələri, arxada duyğu hüceyrələri olur. Boz maddə və ağ maddəni əhatə edən, xəbərdarlıqları daşıyan sinir dəstələri vardır. 31 cüt sinir köməyiylə duyumsal xəbərdarlıqları daşıyan onurğa iliyi, eyni zamanda refleks hərəkətlərinin mərkəzidir. Gələn xəbərdarlıqları arxa köklerle almaqda, ön köklerle xəbərdarlıqları birbaşa olaraq əzələlərə çatdırmaqdadır.
Sinir Sistemi Xəstəlik
Yorumlar
Yorum Gönder