Yuxusuzluq

Bilkent Universitetindən Prof. Dr. Özçelik və Rockefeller Universitetindən Prof. Dr. Young'ın öndərliyində həyata keçirilən araşdırmada, yuxuya dalamama narahatlığına yol açan gen tapıldı.
AA
Bilkent Universiteti Müəllim Prof. Dr. Tayfun Özçelik və Rockefeller Universiteti Müəllim Prof. Dr. Michael Young'ın öndərliyində həyata keçirilən elmi araşdırmada, xalq arasında "gecə quşu" olaraq bilinən yuxuya dalamama narahatlığına yol açan gen kəşf edildi.
Işdə, kəşf edilən "CRY1 mutasiyası" geninin adamda var olub olmadığının təsbiti üçün tanı testi də inkişaf etdirildi. Ayrıca yuxuya dalamama narahatlığı olanlar üçün günəş işıqlarının və doğru dalğa boyunda işığın müalicə edici xüsusiyyətləri müəyyən edildi.
Prof. Dr. Özçelik etdiyi şərhdə, bəzi kəslərin gec saatlara qədər uyuyamadığı və erkən qalxmaqda çətinlik çəkdiyim bilindiyini söylədi.
Mövzuya bağlı Bilkent, Rockefeller və Cornell universitetləri, Türkiyə Elmlər Akademiyası, Amerika Birləşmiş Ştatları Milli Sağlamlıq İnstitutu (National Institutes of Health-NIH), Calico Həyat Elmləri-LLC Şirkəti ilə Beyin və Davranış Araşdırma Vakfınca dəstəklənən bir araşdırma icra etdiklərini bildirən Özçelik, araşdırma nəticələrinə görə , gec vaxtlara qədər uyuyamayanların bioloji saatlarının, genetik olaraq yavaş işə programlandığını ifadə etdi.
Bunun səbəbinin "Kriptokrom 1-CRY1" olaraq adlandırdıqları gendə mutasiya olduğunu kəşf etdiklərini izah edən Özçelik, bu gen mutasyonunu daşıyanların bioloji saatlarında təxminən 2-2,5 saatlıq gecikmə yaşandığını dilə gətirdi.
Özçelik, "Araştırmamıza görə, mutasiya daşıyıcılarının bir günü, dünyanın bir günüylə müqayisədə bir az daha uzun olmaqda və bu səbəblə bütün həyatları yuxu nizamı üzərindən bir kovalamacaya çevrilməkdədir." ifadəsini istifadə etdi.
Bu kəslərin, xalq arasında "gecə quşu" olaraq da bilinən, gerçəkdə "gecikmiş yuxu faza" və ya qısaca DSPD (Delayed Sleep Phase Disorder) olaraq adlandırılan bir xəstəlikdən təsirləndiyini ifadə edən Özçelik, bu məlumatları paylaşdı:
"Müxtəlif ölkələrdə həyata keçirilən əhatəli klinik araşdırmalara görə, yuxu klinikalarında qəti diaqnozu konabilen bu davranış şəkli, cəmiyyətin yüzdə 10-a qədər çıxa bilən əhəmiyyətli bir hissəsində görülə bilməkdədir. Araşdırmamız, gecikmiş yuxu fazıyla əlaqədar olaraq təyin olunan ilk gen olma xüsusiyyətini daşımaqdadır.
DSPD diaqnozu edən kəslər, ümumiyyətlə gecələri yuxuya getməkdə çox çətinlik çəkirlər. Bəzən yuxu o qədər gecikir ki gün ərzində uzun şirniyyatlar şəklində parçalanmış bir nizama çevrilə bilər. DSPD kimi yuxu pozuqluqları ümumiyyətlə anksiyete, depresyon, diqqət əskikliyi, ürək-damar xəstəlikləri, piylənmə və şəkər xəstəliyiylə birlikdə görülə bilər. DSPD'den təsirlənən insanlar, eyni zamanda iş həyatına və ictimai mühitlərə uyğunlaşmadan da əhəmiyyətli çətinliklər yaşaya bilərlər. Elə ki bu mutasiyası daşıyan kəslər, sanki davamlı bir reaktiv-lag yaşayır kimi hiss edə bilər, səhər olduğunda yeni günü qarşılamağa hələ hazır olmağa bilərlər. "
"Mutasiya, cəmiyyətin əhəmiyyətli bir hissəsini təsir edir"
Özçelik, "CRY1" genində təyin mutasiyanın, aralarında Türkiyənin də olduğu Avropa cəmiyyətləri və Aralıq dənizi coğrafiyasında hər 75-100 nəfərdən birində görüldüyünə diqqəti çəkdi.
Mutasiyanın cəmiyyətin əhəmiyyətli bir hissəsini təsir etdiyini dilə gətirən Özçelik, "Buna görə, ölkəmizdə təxminən 1 milyon, Avropada 10 milyon və dünya daxilində 100 milyon adam, CRY1 mutasiyası daşıyıcısı ola bilər." qiymətləndirməsini etdi.
Bioloji saat pozulur, çarəsi günəş işığında
CRY1 mutasiyası daşıyan kəslərdən alınan dəri biyopsilərində bioloji saatın nizamının dəyişdiyinin ortaya çıxdığını ifadə edən Özçelik, "Bioloji saat dünya üzərində yaşayan bütün canlılarda, mikroorganizmalardan, bitkilərdə, heyvanlarda, insanlarda var. CRY1 geni bu nizamda stopper olaraq vəzifə yerinə yetirməkdədir." dedi.
Bilkent və Rockefellerli araşdırmaçıların təyin mutasiyanın, CRY1 genində tək bir nukleinin dəyişməsiylə ortaya çıxdığına işarə edən Özçelik, "Bunun nəticəsində isə CRY1, lazım olandan daha çox çalışmaqda və bioloji saatın nizamında gecikməyə səbəb olmaqdadır." məlumatını verdi.
Özçelik, yuxuya dalamama narahatlığı olanlar üçün günəş işıqlarının və doğru dalğa boyunda işığın müalicə edici xüsusiyyətlərinin, molekulyar səviyyədə ortaya qoyulduğunu ifadə etdi.
Prof. Dr. Özçelik, işin ABŞ mərkəzli beynəlxalq elm jurnalı Cell'in dünənki sayında yayımlandığını sözlərinə əlavə etdi.